Wednesday, March 31, 2010

Literature

0 comments
LITERATURE

By Captain Lianhlira SA.(Retd)

Yangon
"Lehkha ziak hmangin tunlai khawvel hi ka tidanglam dawn a ni".
- Mao Tse Tung.
Literature (Thu-leh-hla) hi mi thiamte sawifiah dan a ni-ang vek
lem lova, a tlangpuiin heng, ESSAY, POEM leh Prose- te hi an huam tir
ber a. Chuvangin he thu ziakah hian kan sawi tak thu hlawm pathum te
huan chhungah hian tel thei vek tura ngaih ani. Milem (Picture) leh
rin dan leh thai rante pawh hi Literature zingah chhiar tel an ni.
MIZO LITERATURE:
Mizo Literature hi eng anga upa nge kan hre chiah lova, kum 1894
a "A-AW-B" kan neih hma daih khan, Lungphuna ramsa lem te, lung leh
thing pangah te thil ziah leh ker an lo chin daih tawh avangin, kan
literature hi tun ang hian mumal rih lo mahse, a intanna chu rei ve
hle tawh ang.
Khawvela hnam upa leh fing zawk te Literature phei chu an upa
hle tawh a. Mizo literature intan nana kan hman tak kum 1894- nena
khaikhin phei chuan an upa hlawm hle a ni. Hebrai hote leh hnam dang
hote, Aigupta hote leh hnam dange chuan Literature an neih tanna hi a
rei tawh hle, 2500 BC vel khan Sumerian ho chuan Mesopotamia ramah an
lo hmang tan tawh a, hengte pawh hi alphabet ni lovin, chhinchhiahna
(Sign) leh milem hmanga ziah a ni. Alphabet hmanga ziah dan hi chu
Aigupta ho tan chhuah a ni. Hebrai alphabet hi Phoenicians atanga lak
a ni. Kan Alphabet erawh chu Roman Script atanga lak a ni. Mizo
literature (Alphabet) hi tunah kum 110 a upa ani ve tawh a. Pathian
thu ah te, rawngbawlnaah te, building-ah te leh thil dangah te hma kan
sawn hle laiin thu-leh-hla (literature) lamah kan la chak tawk lo hle
a, nasa zawka tan lak a tul hle. Hnam fing leh mifing apiangin thu leh
hla (Literature) pawimawhna an hre chiang thin a, a chhan chu mihring
hmasawnna tinreng bulpui chu Literature a nih vang a ni. Goethe-a
chuan "decline of literature indicates the decline of nation" a ti
hial a ni. Mahni hnam nun thu- leh- hla (literature) nei lo leh
phatsana ngaihthahna chuan hnam bo leh hnam phatsan, ngaihthah tih a
entir a ni.
Mizo History-a kum pawimawh ber pakhat chu "a, aw, b" kan neih
tan kum March 1894 a ni. Missionary Sap pahnih, J.H Lorrain (Pu
Buanga) leh F.W Savidge (Sap upa) te chuan January 11, 1894 khan
sairang an rawn thlenga, he mi atanga a thla thumna velah Mizo
"a,aw,b" Mizote Mizona tarlang chiang zel theitu, hmasawnna kawnga ke
min pentirtu, Pathian dik min hriat chian tir tu, tuna kan Mizo
dinhmuh min hruai thlengtu leh hmalam min pantir zeltu chu min siamsak
ta a ni. Zirna sikul hmasa ber chu April 2nd 1894 khan an lo din ta a
ni.
Mizote hian mumal taka Alphabet kan neih hma khan Captain Thomas
Herbert Lewin-a chuan Kum 1874-ah "The Progress coloquial Exercise in
Lushai Dialect of the 'DZO' or Kuki language" chu tuna kan Mizo tawng
zulzuiin a lo ziaka, a awmze hriat leh chhiar erawh a har hle.
Hetiangin: 'aw' hi 'o' angin, 'ch' chu 'tsch' angin 'z' chu 'dz'
angin, 's' chu 'sh' angin a hmanga. Captain T.H Lewin-a (Thangliana)
Mizo tawnga lehkhabu ziaktu hmasa ber hian Mizo lehkha thiamte tan leh
mizo hnam tan thil chiang zawk chhui theihna tur min lo hnutchhiah hi
thil hlu tak a tling. Captain T.H. Lewin-an Chemtatrawt thawnthu a
ziah dan han tarlang ila: " Tehem tadroi kaikuang pan a kuta tsect, A-
htin-a -ur a, ropui kima asha tlgh, hting rarum a -um varung tu ka den
suk" Heng lehkhabu hian tunlaia kan pawm dan nen a intu lo hle.
"Khuavang" chu thlarau tha (Good spirit) Pathian chu thlarau sual
(Evil spirit) tiin a dah tlat thung.
Kum 1894 a Pu Buanga leh Sap upa te'n "a..aw..b" an siam lai
pawh khan Captain T.H. Lewin-a lehkhabu ziah chu mizo tawng zir nan an
hman ber a ni. Mizo literature hian kawng hrang hrangah hma a sawn zel
a, awm dan hlui leh thu hlui tam tak a thing thla a, silhfen thar mawi
tha zawk a inbel chho ta zel a ni.
- Literature ngaihthahna chuan: Mipuitling leh thil chhinchhiah mi leh
rawn tlak mi puitling tlakchhamna a thlen thei.
- Thil hlui chhui theihna, nakin zel atana hman tlak tur document-
record tlakchhamna a thlen.
- Office-lam leh chanchin ziaktute tan belhchian dawllohna a thlen
thei a, thesis ziaktute tan thu dik lakna hnar an tlachham thei.
- Zirna leh mite kaihruai turin hmalakna kawngah tlakchhamna a thlen
thei.
Literatue tihhmasawn tura mamawhte:
- Thu ziak mi leh talent neite tan kawng hawnsak a tul
- Lehkha chhiar tam leh thilhlui chhinchhiah leh vawn that a tul
- Writer's workshop te, Literature Seminar uar a tha
Literature pawimawhna
" 3100 BC vela Middle East Chhehvela hmasawnna leh thanlenna
chhinchhiahna chu Literature-ah a innghat vek a ni" Derek Williams.
Thiamna (Education) te, ei leh bara hmasawnnate, hriselna te,
thil siam chhuahna (Industry) lama hmasawnna te leh hnam nunphung
hmasawnna te hi Literature-ah a ninghat vek a, kohhran leh pawl
rawngbawlna lama hmasawnna te pawh hi Literature ah a innghat bawk a
ni. Thuhriltu (Evangelist) leh Politician -te pawh hi Literature nena
tangkawp thiam an nih loh chuan an daih rei ngai lo. Dr. Billy Graham-
a te, leh Kohhran hruaitu lian tak tak te pawh Literature-mi an ni
deuh zel a. Anmahni irawm atang chhuak thu tha tak tak ziak mite an
ni. A hun laia thil thleng leh awm dan hlimthla chhichhiahtute an ni.
Kawng engkimah Literature hian hma min hruaisak lo a nih pawhin kan
rual tal hian a kal ve tur a ni a, literature hi kan hnunga kan dah
phawt chuan hmasawnna a chak lo anga, hnu hma chhui tur mumal a nei lo
anga, mite hmasawn rualin ke kan pen thei hek lo ang. LITERATURE

By Captain Lianhlira SA.(Retd)

2010 Mizo Book Of The Year Top 10

1 comments
Mizo Academy of Letters chuan kum 2009 chhunga Mizo tawnga lehkhabu chhuak zinga tha zual sawm (Top 10) atan hengte hi a thlang. Chhawrpial Run - KC Vanlalruata ; Fanu Hmangaihna – Lalfakzuala (Maf-a) ; Korea & Ram fan thukhawchang – Dr.Laltluangliana Khiangte ; Lalngaihawmi – RL Thanmawia ; Phuba – J.Lalnangliana ; Pi pute biak hi – Rev. Zairema ; Rintei Zunleng – Lalrammawia Ngente ; Sulhnu hliam – Samson Thanruma ; Thawkhawchang IV – Lalhmingliana Saiawi ; Thukhawchang mi pek te hi - Rev. Zairema. Heng zing atang hian a tha zual pathum thlan leh a ni ang a, a tha ber chu April 23, 2010 MAL Foundation Day ah puan a ni ang.Mizo Academy of Letters chuan kum 2009 chhunga Mizo tawnga lehkhabu chhuak zinga tha zual sawm (Top 10) atan hengte hi a thlang. Chhawrpial Run - KC Vanlalruata ; Fanu Hmangaihna – Lalfakzuala (Maf-a) ; Korea & Ram fan thukhawchang – Dr.Laltluangliana Khiangte ; Lalngaihawmi – RL Thanmawia ; Phuba – J.Lalnangliana ; Pi pute biak hi – Rev. Zairema ; Rintei Zunleng – Lalrammawia Ngente ; Sulhnu hliam – Mizo Academy of Letters chuan kum 2009 chhunga Mizo tawnga lehkhabu chhuak zinga tha zual sawm (Top 10) atan hengte hi a thlang. Chhawrpial Run - KC Vanlalruata ; Fanu Hmangaihna – Lalfakzuala (Maf-a) ; Korea & Ram fan thukhawchang – Dr.Laltluangliana Khiangte ; Lalngaihawmi – RL Thanmawia ; Phuba – J.Lalnangliana ; Pi pute biak hi – Rev. Zairema ; Rintei Zunleng – Lalrammawia Ngente ; Sulhnu hliam – Samson Thanruma ; Thawkhawchang IV Mizo Academy of Letters chuan kum 2009 chhunga Mizo tawnga lehkhabu chhuak zinga tha zual sawm (Top 10) atan hengte hi a thlang. Chhawrpial Run - KC Vanlalruata ; Fanu Hmangaihna – Lalfakzuala (Maf-a) ; Korea & Ram fan thukhawchang – Dr.Laltluangliana Khiangte ; Lalngaihawmi – RL Thanmawia ; Phuba – J.Lalnangliana ; Pi pute biak hi – Rev. Zairema ; Rintei Zunleng – Lalrammawia Ngente ; Sulhnu hliam – Samson Thanruma ; Thawkhawchang IV Mizo Academy of Letters chuan kum 2009 chhunga Mizo tawnga lehkhabu chhuak zinga tha zual sawm (Top 10) atan hengte hi a thlang. Chhawrpial Run - KC Vanlalruata ; Fanu Hmangaihna – Lalfakzuala (Maf-a) ; Korea & Ram fan thukhawchang – Dr.Laltluangliana Khiangte ; Lalngaihawmi – RL Thanmawia ; Phuba – J.Lalnangliana ; Pi pute biak hi – Rev. Zairema ; Rintei Zunleng – Lalrammawia Ngente ; Sulhnu hliam – Samson Thanruma ; Thawkhawchang IV Mizo Academy of Letters chuan kum 2009 chhunga Mizo tawnga lehkhabu chhuak zinga tha zual sawm (Top 10) atan hengte hi a thlang. Chhawrpial Run - KC Vanlalruata ; Fanu Hmangaihna – Lalfakzuala (Maf-a) ; Korea & Ram fan thukhawchang – Dr.Laltluangliana Khiangte ; Lalngaihawmi – RL Thanmawia ; Phuba – J.Lalnangliana ; Pi pute biak hi – Rev. Zairema ; Rintei Zunleng – Lalrammawia Ngente ; Sulhnu hliam – Samson Thanruma ; Thawkhawchang IV Mizo Academy of Letters chuan kum 2009 chhunga Mizo tawnga lehkhabu chhuak zinga tha zual sawm (Top 10) atan hengte hi a thlang. Chhawrpial Run - KC Vanlalruata ; Fanu Hmangaihna – Lalfakzuala (Maf-a) ; Korea & Ram fan thukhawchang – Dr.Laltluangliana Khiangte ; Lalngaihawmi – RL Thanmawia ; Phuba – J.Lalnangliana ; Pi pute biak hi – Rev. Zairema ; Rintei Zunleng – Lalrammawia Ngente ; Sulhnu hliam – Samson Thanruma ; Thawkhawchang IV – Lalhmingliana Saiawi ; Thukhawchang mi pek te hi - Rev. Zairema. Heng zing atang hian a tha zual pathum thlan leh a ni ang a, a tha ber chu April 23, 2010 MAL Foundation Day ah puan a ni ang.Mizo Academy of Letters chuan kum 2009 chhunga Mizo tawnga lehkhabu chhuak zinga tha zual sawm (Top 10) atan hengte hi a thlang. Chhawrpial Run - KC Vanlalruata ; Fanu Hmangaihna – Lalfakzuala (Maf-a) ; Korea & Ram fan thukhawchang – Dr.Laltluangliana Khiangte ; Lalngaihawmi – RL Thanmawia ; Phuba – J.Lalnangliana ; Pi pute biak hi – Rev. Zairema ; Rintei Zunleng – Lalrammawia Ngente ; Sulhnu hliam – Samson ThanrvvMizo Academy of Letters chuan kum 2009 chhunga Mizo tawnga lehkhabu chhuak zinga tha zual sawm (Top 10) atan hengte hi a thlang. Chhawrpial Run - KC Vanlalruata ; Fanu Hmangaihna – Lalfakzuala (Maf-a) ; Korea & Ram fan thukhawchang – Dr.Laltluangliana Khiangte ; Lalngaihawmi – RL Thanmawia ; Phuba – J.Lalnangliana ; Pi pute biak hi – Rev. Zairema ; Rintei Zunleng – Lalrammawia Ngente ; Sulhnu hliam – Samson Thanruma ; Thawkhawchang IV – Lalhmingliana Saiawi ; Thukhawchang mi pek te hi - Rev. Zairema. Heng zing atang hian a tha zual pathum thlan leh a ni ang a, a tha ber chu April 23, 2010 MAL Foundation Day ah puan a ni ang.uma ; Thawkhawchang IV – Lalhmingliana Saiawi ; Thukhawchang mi pek te hi - Rev. Zairema. Heng zing atang hian a tha zual pathum thlan leh a ni ang a, a tha ber chu April 23, 2010 MAL Foundation Day ah puan a ni ang.– Lalhmingliana Saiawi ; Thukhawchang mi pek te hi - Rev. Zairema. Heng zing atang hian a tha zual pathum thlan leh a ni ang a, a tha ber chu April 23, 2010 MAL Foundation Day ah puan a ni ang.– Lalhmingliana Saiawi ; Thukhawchang mi pek te hi - Rev. Zairema. Heng zing atang hian a tha zual pathum thlan leh a ni ang a, a tha ber chu April 23, 2010 MAL Foundation Day ah puan a ni ang.– Lalhmingliana Saiawi ; Thukhawchang mi pek te hi - Rev. Zairema. Heng zing atang hian a tha zual pathum thlan leh a ni ang a, a tha ber chu April 23, 2010 MAL Foundation Day ah puan a ni ang.– Lalhmingliana Saiawi ; Thukhawchang mi pek te hi - Rev. Zairema. Heng zing atang hian a tha zual pathum thlan leh a ni ang a, a tha ber chu April 23, 2010 MAL Foundation Day ah puan a ni ang.Samson Thanruma ; Thawkhawchang IV – Lalhmingliana Saiawi ; Thukhawchang mi pek te hi - Rev. Zairema. Heng zing atang hian a tha zual pathum thlan leh a ni ang a, a tha ber chu April 23, 2010 MAL Foundation Day ah puan a ni ang.

Hlimthla ThlirLetna

1 comments
HLIMTHLA THLIRLETNA

He kum zabi 21-na chhunga khawvel finna leh thiamna, computer
technology lo thang chho zel hian khawvel mihringte nun dan leh
chetdan, rilru put dan leh khawsak dan thlengin a sawi danglam nasa em
em a. khawvel zau tak thin kha thingtlang khawte takte, tapchhak zawla
meilum ai tlang ang hrimin a lo sawrzim (Globalized) ta mai a. hmanlai
pipute thawnthua, 'khuavang mit' an sawi thin ang kha a ni ta ber awm
e. ram hla taka mite nen pawh kan lo inhmelhriat tawnin, kan inhmu
tlang thei ta reng mai. 12.11.06 tlai inkhawm banah Principal,
Salvation Army Officer Training School, Yangon-a Major Zothansanga nen
awmkhawhar hnemah Zoram khawvel internet website kan han bih kual vel
a.
R. Lalvena I.A.S Tamil Nadu Thuziak ' Zohnahthlakte kan inhmuh dan
hlimthla' tih chuan mit a la in min tiphur em em a, fakderna mah nise
Myanmar Mizote hlimthla a hmuh dan chuan min tihlim nasa. Zoram
hlimthla ram dang mizote hnen atanga a lan dan te, Burma Mizote
hlimthla Zoram atanga a lan dan Negative leh Positive te, Mizo
thlahtute hi Burma ram atanga pem thla (thlang tla) an ni tih te,
Burma ramah hian Mizo an lo va pem chho nasa tawh em, tih te leh Burma
Mizote hnen atanga Zoram hlimthla lang hmasa ber share ve tur te in
chona ( challenge ) min pe a. Heng thute hi tlem-a-zawng han highlight
ve zawr ila, hriatsa tawh mah nise, a la hre lote'n a ri-ruag an lo
hmuh ve ri-riai theih nan!
* Zoram chanchin han en zawra lo lang hmasa ber thin chu:
Ramhruaitute'n ram hmangaiha ram tihhmasawnna aiin mahni leh vuang-leh-
vate ham thatna tur an vei zawk thin.
* Tuirial Hydel Project chungchanga 'corruption' te
* Dawt bills te,
* Ram chhungah in-pang-awzial mup mup bakah thiamna chi hrang
hrang zira ram changkang zawka pen chhuah nachang hria an la tlem
deuh.
* Mipui-ah 'simple living, high thinking' aiin ' simple thinking
high living' an tam hmel hle.
* YMA leh SYNOD - in vote hruiin Zoram sorkar rorelute an hlinga,
an pawh dan danin - sorkar a lam thin niin a lang: Puppet Leaders anna
a awm deuh thin.
* Mizoram state - mahni intodelh thei lo, ram rethei hi chawikang
turin sorkarna vuantute hian plan tha siamin an bawhzui lo.
* NGO- a bik takin, Y.M.A ten an tih tur sadai pelin an pen thui
lutuk deuh thin niin a lang.
* Kohhran hruaitu thenkhatte(Theologion) -te an liberal-modernist
lutuk, Pathian thu a dala sakhuana leh khawvel finna an chawhchawrawih
lutuk deuh. A mihring lutuk deuh.
* Sorkarna vuantute'n Synod thu an ngaichang lutuk deuh thin niin
alang. Politic leh Religions a in compromised.
* Mipui mimir nazawngin a chuang a liamin Politic an khel nasa -
Mahni hna lam leh kut hnathawh hlam-chhiahna a hluar phah. Politic
ruihhlo a hluar.
* Zoram hmangaiha tungdingtu tur hruaitu tha a mamawh.
* Drugs leh a ngawlveite'n tual a leng vel.
* Drugs lam dona aiin zu dona kohhranah leh sorkarnaah an nasa
zawk mah.

Hengte hi tlan paha chhiar theih khawpa fiahin Zoram hlimtha lo lang
zawr zawr thin te chu an ni tlangpui. Amaherawhchu a chhe lai hi a
langsar duh bik thin tih erawhchu hriatthiam a
pawimawh hle. Kawl thufingin "Sangha pakhat uihin lawngchhunga sangha
dang zawng zawng pawh a fan chhuak vek thin" an ti a. A thate pawh a
chhiain a hnamhnawih ve rengah ngai mai ila, hriat a nuam deuh awm e.
Mizoram chhungah Blue collar ngaihnepna leh chawimawina a awm meuh
lova, white collar- chawisanna leh ngaihsanna a hluar a, thluakthiamna
hmanga thawktute leh kut hnathawktute a inthlau thla lutuk a- a buk
level - takin, lop-sided awm lova - chawisanna lam a tlem deuh thin.
Kut hnathawktute chawisanna leh ngaihsanna lam uar thei se.
MYANMAR ZOHNAHTHLAKTE HLIMTHLA
Ka pianna, laihrui tlakna leh seilenna Zoram ka chhuahsan atangin kum
40 velah 1992 kum khan kar khat chamin Zoram, Aizawl ka tlawh zawr a.
Zoram ka chhuaksan laia Lushai Hills District leh khawtlang nun, ka
rilrua hun rei tak ka lo vawn him ve tang tang leh ka mithlaa chamreng
ang kha ni tawh lovin, engkim mai a danglam nasa tawh em em a, tawng
hman (slang) ka hriat loh pawh a tam nasa. Hmanlaia Zarkawta Pi Nodami
Tinzu in tlangval thenkhat Zarkawt pheiah " Tlaizawng thingte a par,
Krismas ni nghakin a mawi ngei sang thing lerah…company sumtual a zim
laiah tleitiri kan nek sawrpawr e" tia teng tak taka au thin te kha
misual awm tha duh lo leh sual berah ngaiin kohhran leh khawtlang
lamah penalty an pe thin a ni.
Tunah zet chuan, khangte lek lek, ho lutuk! An chang zo ta. Khanglai
hunah Zoram nun kha a ngaihawm rum rum. Vaivakawn, ka ute inah ka
thleng a, ka insawi hma phei huan tu ka nih an hre lo. Ka chau deuh
avangin pindan ah ka muzal a. ka ute inah chuan a thian thenkhat
sorkar lam hnathawk, Plice officer-te an lo leng a. "Hei, Pu Sap,
mikhual in nei e lo? Khawilam mi nge? " tiin mi pakhat chuan a zawt a.
"Nei e, hei Burma lam mi a nia" tiin a chhanga, zawhna zawttu chuan
rang takin "E! Khai, Pu Sap fimkhur hle rawh. Burma mi a nih chuan eng
emaw zawng a ching ngei ang. Heng ho hian Zoram an rawn chim chinah
hian rukruk leh sualna chi hrang hrang a pung a. Khawlai puanzarte leh
hmanraw bungbel-eng eng emaw taknial pawh ruk an ching a, thlen inte
thawmhnaw ruka tlanbote leh mi bumte an ching nasa a nia! Hmeihhe lam
pawh sumdawng angina an lo kal a, an taksa peng "serh" tlenga zawrh an
thiam a, Drug lam nise an inhmelhriat tha em em vei nen, Zoram nula
tlangval thate an tihhmuh nasa tawh a nia, fimkhur hle rawh u. Hman ni
pawh khan Burma nulain -a awmna ina cheng singthum leh TV a ru a, a
tlan bopui daiha, Jeepin kan um a, champhaiah kan nangching thei a, a
zia-awm hram a lawm!" tiin a sawi ta bawrh bawrh a. Pindan khum atang
chuan lo ngaithla kara, ka thin hi a rimin, a rim thei thlawt lo, ka
zak kimki reng a, ka kun tlawk tlawk a. Chung inlengte chu hmu tura
han chhuak tur pawh chuan ka ke a pen hhuak hreh em em a. An hawn dawn
chuan pakhat chuan "reminder" an pe leh zauh a. Ka U huan "Ka nau a
nia, a thangbo rei em avangin fapa tlanbo kha a ang ve deuh riau a" a
ti a. "Chu, I nau maw?! - A hma a I sawi vat loh le, Pu Sap! Kan sawi
sual duai ang tih a va hlauhawm ve" tiin an inthen ta a. An sawi sual
tam hauh lovang tih ka ring a, Burma mizo nih chu ka inthlahrung rilru
hle a. Burma ram Mizote hi a lan thuak dan chuan kan hlimthla hi a lo
va mawi lo take em? Tiin ka ngaihtuah ta vang vang a. Ani taka, kawng
eng eng emaw avanga Zoram zuk tlawh thinte zinga thenkhat chu mi ni-
khua lo tete te, leh engemaw deuhte an thahnem hle tih chu hai
ruallohin Burma lamah pawh buaipui ngai takte an ni tlat a. Mitha tam
takte tihminghliauva, dik lo tak che a, thil tha lo zuartute hian
Burma Zohnahthlakte hlimthla a hliah a. Zoram lama sualna chi hrang
hrang pulut leh HIV thleng pawha puluttute an ni ti ila a sual tam lo
mai thei, Drugs thlengin!
Burma Zohnahtlak, awmna khaw tinah K.T.P te'n heng thil tha lo ching
te hi siam that tumin hma a la mek a, Rangoon zofa society pawhin hma
a lo mek zel. Zoram rawn tlawh zawng zawngte hi an vai chuan mi tha lo
an ni vek lem lova, mi tha tam tak te hi misualte hian an hliahin an
chimpil ve thin. A tha chu a langsar hara, a chhia erawhchu a langsar
zawk fo thin reng a ni.
Burma Ram chhung mi-leh-sa dinhmun (Citizenship status)
Mizo te chuan ram chhung mi nihna nghet tak an nei a, Burma
independent hma lam daih indopui I-na hma atang reng khan Burma khua-
leh-tui nihna dinhmunah an ding a. Myanmar-ram atanga Mizote hi
Thlangtla kan ni tih chu Historian zawng zawng an inthurual vek a.
Tuna Chin Hills-a cheng zohnahthlak zawng zawngte pawh hi Burma ram
ril atanga thlangtla an ni tih leh, British-in ramri a thendarh tak
avanga hrang ta deuh chauh an lo nih pawh a chiang a. Mizoram leh Chin
Hills Zohnathlakte chu eng thuneihna mahin a khuahkhirh phak loh duhna
lam lama inpem pawlh tawn theih leh inkal pawh theih, leh inneih pawlh
thei dinhmunah an lo ding thin. Kum 1958 - thleng khan zalen taka
inpem tawn thei, hman khat anga luangza thin an ni. Vawiin ni thleng
hian hnam leh tawng a la inlaichin vek a. Hmanlai - kawlram, chhak lam
- Khampat leh a chhehvela - chengza chhul khat kual, nunphung -
zephung leh identity leh culture lama tuma' pawhchah theih loh khawpa
inkhaidiat nghet tlat a ni. Hengte avang hian leilung ramrite'n min
then hrang thin mahse, ramriin a then hran theih loh tawng leh
nunphung - zephung inzawm tlat, khawvel hmun dang khawihmunah mah
laichin dang hmuh tur nei lo, leh awm lo kan nihzia a lan chiantir
deuh deuh ani.
Tin, tuna Mizoram mizo chi-leh-kuang, (Hnam thu-ah) ah hian Chin Hills-
a cheng hnam zawng zawng an kim vek tih theih a ni. Tin, Chin Hill-ah
pawh hnam chi-leh-kuang thu-ah Zoram nen a inzawm vek a ni. Mizoramah
chuan chitin hnam tin infinkhawmin Mizo leh Mizoram a siam a. Chutiang
bawkin Mizo tawng (Duhlian) ah hian Zohnathlak tawng chitin a inzeplut
kim vek a, English-hnam hi Norman - Saxon-in a siam ang leh, English
tawng pawh hian hnam tam tak tawng a seng lut teuh ang hian - Mizo
tawngah pawh hian Zohnathlak tawng chi hrang tam tak a senglut a, chu
chuan Mizo tawng a siam a ni vet lat mai. Zohnahtlakte insuihkhawmna
tura chungkhuanu'n a lo buatsaih a ni lovang tih kan sawi thei lo.
Mizo tawng hi Chin Hills-a Zohnathlakte zingah a darh zau ber a, 2nd
Language nihna hmun a luah tlat a ni. Zohnathlakte zingah hetiang
khawpa darhzau leh tlanglawn tawng dang hmuh tur a awm lo ti ila a
sual tam lo vang. Spring chu press nat poh leh a per na ang hian,
press natna a hluarna apiangah mizo tawng hian a thawkna mai niin a
lang.
Kum 1958 hmalamah kha chuan Kawlramah ram mi chhianchhiahna (National
Registration Card) N.R.C an la siam lova, Mizoram hmun hrang hrang
atanga pemlutte pawh ram thuneihna chuan ram mi-a pawm nghal zel an
nih bakah, Home Minister U Kyaw Nyein-a (Chaw Neing) leh Defence
Minister U Ba Swe (Bah Sui) a te huan Kale - Kabaw Valley- ram ngaw
dur, sai ram leh communist-ral tawm rukna su dar tur leh khaw din
turin Lusei (Mizo) te chu an ruahmansak a. Leilet siam turin Tructor-
te, Hmanraw mamawh eng eng emaw te an pe a. Sorkar atangin cheng tam
tak an puk(loan) tir a, Co-operation dawrte an hawnsak a. Heng sorkar
atanga 'Loan' te pawh hi rulh leh ngai lovin sorkar chuan a ngaidam
hmiah a. A chhan chu Kale-Kabaw Valley ram ngawdur leh rampalaileng ah
Mizoten khawdina chulmamin an siam that tak em avanga ngaidam (Strike-
off) an ni.
Indopui IIna lai pawh khan Lushai scout leh Mechanical Transport
Battalion ten Kawlram chhung-Taungoo velah chanchin leh sulhnu chhui
tham tak tak an hnuhchhiah a ni.
Kum 1962 hma lamah kha chuan Burma Broadcasting Service-ah pawh Burma
Lusei (Mizo)te chuan hun an chang ve thin. Burma sorkar chuan Lusei
(Mizo) Nula leh tlangval zirlai tan special stipend a pe a, Rangoon
Boarder-ah a hu hova chengin nula leh tlangval tam takte chuan High
School an kal tawh thin a ni. Burma sorkar chuan Burma Lusei (Mizo)
Culture leh Literature a hlutpui em em a, Union Day-ah Kum tin a telh
sak thin a. Burma sorkar chuan Burma Lusei te hi an ngaihsakin an
titha em em thin a, englaimahin Burma ram mi (Citizen) in ni love tih
an puang ngai lo. Burma ram chhunga tribe hrang hrangte atangin helna
(Insurgency) lo chhuak thin mahse, vawiin ni thleng hian eng sorkar
hunah pawh Burma Mizo (Lusei) te hian sorkar laka helin an la do ve
ngai hauh lo a ni. Ram mi nihna rinawm taka vuantute an tling a ni.
Burma ram chhanin Lusei (Mizo) sang tam tak sipaia tangin lu chum ban
chum leh, nunna tam tak an lo chan tawh a. Insein war-ah te, Aung-na-
meik leh Yan-Kyi-Aung Operation ropui tak tak ah te, leh ram chhung
insurgent- operation chi hrang hrangah te pawh Lusei (Mizo) za tam tak
chuan nunna tam tak chanin an lo bei ve tawh thin a ni. Hmingthatna
Medal pawh mi tam takin an lo dawng tawh thin. Hunin a chhilh bo mai
atan chuan phal rual a ni bik lova, hailan ve zel atan a tha dawna,
thangtharten an hriat ve zel atan a tha a, hriatna rohlu tak an neih
zel theih nan. Hun a lo inher zela, Josepfa hre ngai lo Lal dang a
rawn inher chhuah hunah pawh a la tangkai zel dawn a ni.

BURMA ATANGA THLANG TLAK HNUA BURMA RAM KIRLEHNA
Mizoram, Tiau thlang atanga Burma ram pem lut leh hmasa ber nia hriat
chu, Kum 1914- January thlaah, Champhai-hmunhmeltha atangin Kapmawia
Pa (A hmingah Kapmawia pa tih a pu hlen a) an chhungkua in an pem
luta, Kalemyo Phaiah awmhmun an khuar a. Kum 1915 -ah hmunhmeltha
atang vekin Pi Thanghangi te chhung, Chawnchhim atangin Pu Rinlohva te
chhungkua an pem lut ve leh a.
Kum 1916 - ah Hringtlang Lal fapa Sainguauva leh in 30 zet chu Kalemyo
phaiah an lut thla a. Khua an sat(din) a, an khaw hmingah Phunchawng a
tam em avangin Phungchawngmual (Letpan kung) an ti a. Hei hi Kawlram
Mizo khaw ding hmasa ber a ni. Tin, a hnu-a lutte khan lo awm hmasa ho
an bel a. Heng hun lai hian Pi Thanghangi te chhung tih chauh loh chu
Kristian an la awm meuh lo.
Kum 1917 - ah Rev. Tuahhranga Pa ho hmunhmeltha atangin in 4 an pem
lut leh a, tuna Myo Hla khaw bul Kawl khua (Tazi) Hmunhnawng khuaah an
awm phawta, 1919 -ah Tuihang hnarah khawthar satin an in sawn leh ta a
ni. Mizo pemlutte zingah Kristian in tlemte an intel khawm tan ta a
ni.
Kum 1919 - ah Champhai - hmunhmeltha khua atangin Pu Suakdaia leh in
10 zet chu Kalemyo phaiah, Natchikung an tih Tuivar khua satin khaw
thar an din a, tun thlengin Khaw ngialnghet tak a la ni zel a. He khua
hi Kristian Biak in din hmasakna ber a ni.
Kum 1922 - ah Khuangleng khua atang te, Chawngtlai atang te Farkawn
atang te, Khawbung, Biate, Kelkang atangte leh khaw dang dang atangin
in thahnem tak an rawn pem lut ve leh ta a. Khaw thar an sat zel a,
Pahranga veng te, Sapchhawna vengte, Lalauva vengte leh Thanglui khua
tih te an ni.
1923 kumah Pahranga leh in 30 dawn lain khaw thar an sat leh a, tuna
Pinkhung khua hi a ni. Tun thlengin khaw lian leh khaw lian leh khaw
phuisui tak a ni. Tun hnuah Falam lam unaute'n an belhchhah ve ta zel
a, khaw lian tak a ni ta.
Kum 1927 ah Sapchhawna leh in 20 laiin Khaw thar satin, Khaw thar an
zuan leh a, tuna kawlphaia Mizo khawpui ber 'Tahan' khua hi a ni. Khaw
hming lo chhuah dan pawh hi: Kum 1913 velah khan Chil Hills atangin
Sijang mi tlemte-in tuna Satawm veng thlang lawkah hian khua an din a.
An khaw hmingah, thlangra ang maia a zawl duai avangin "Tanghem" an ti
a, chu chu thlangra/ sisep tihna a ni. A chhehvela kawl hovin an lam
fiah ve thiam lova, 'Tahan' tiin an lam ri a. Chung Sijang ho huan
phairam an ngeih tak loh avangin tlangram lamah an pem chho leh ta vek
a, khaw ram a lo ni ta a.
Tuna Sapchhawna hovin khua an han din ve pawh chu kawl hovin 'Tahan'
tiin an ko ta zela, chu chu khaw hmingah an pu hlen ta a ni. 'Tahan'
tih chu sizang tawnga 'Tanghem' tih atanga kawlho lam rik dan a ni.
Kum 1930 ah Pu Sainguauva hovin, Phunchawngmual atangin Khaw thar an
sat leh a, tuna indaigon, Myohla khua hi a ni ta a ni. Tuihang khuate
leh Letpanchaung khua te pawhin an fin chho vet a zel a, Mizo khaw
lian tam leh ngialnghet tak a lo ni ta zel a ni. Kale - Kabaw phaia
khawthar sata dintute hi Zoram atanga pemlet-mizo vek an ni a, a hnu
lam hun rei tak hnuah Chin Hill lam unauten - mizo khau te hi an bel
ve ta zel a ni.
Kalemyo - Tahan chhehvelah pawh khaw thar an sat a, an zuan zela heng,
Letpanchhawng (Tuithiang) Tuingo, Tuithiang, Vutbuak, Vaphai,
Phulmawi, Mualzawl, Khawmawi tih ang te hi a ding ta zel a, Zoram
atangin a za tel- a za telin kum tin an pung nasa ta em em a ni.
Henglai hun hian Chin Hills-a Zohnahthlakte tumah Kale phaia pem lut
an la awm lo a ni. Chu tih laia Kalemyo Lal chu U Po Taik (Phutaih-a)
a ni a. Mizo ho a ram chhunga rawn pem lutte chu a lo lawm em em a, an
harsatna tinreng ah tanpuiin township hrang hrangah pawh Mizo pem
tharte tanpuina tur funds a khawn sak bakah, damdawi lamah pawh
Kalemyo Doctor-te hruaiin Mizo ho khua a fanpui a, damdawite a sem
thin a ni. Japan ral lenlai pawh khan Mizo khua, Myo Hla khua te chuan
ral tlan ve lovin an tuar khawchhuak a. Kalemyo Dawr kai ho dawrte
rukru keh suamhmang ten an ruksak nuai nuai lai pawh khan Mizo ho
chuan an venhimsak zawk a. Kalemyo kawl Puithiamte (Monks) leh
roreltute pawhin Mizo ho thatzia leh tlawmngaihzia chu a hun lai na na
na chuan an sawi ning thei lo hial a ni. Heng Mizoram atanga Mizo nun
hlu, tlawmngaihna, tuma zirtir leh vuahchawp ni lova-an nuna an nunpui
hrim hrim kha a la tha em em a. Huaisenna lamah pawh 'Thian chhan thih
an ngam fo thin' tih nghet taka nunpuitute an ni. Hranghluite kha a
tam ber chuan mual an liam zo tawh a, thang-leh-thar zel ten an hnen
atanga thu-rangkachak dawn a tul takzet ani.Burma rama pem-kir-leh
Mizote hian thil harsa tak tak te, rapthlak elkhen te, ropui leh
thilhlu tak takte leh hun khirh paltlangin tuna - an Generation-next
te hi an rawn hlang chhuak ta a ni. Tuna thangtharte hi chu Kawlram
piang- mizo an lo ni ta a ni.
Hun a lo inher danlam zela, kawl puithiam un fe fe leh ril fe-fete
hnen atangte, kawl khaw chhung upa elkhen, kum 100 dawn laia upate leh
mithiam tak takte hnen atangin thu an dawng sawng thin a. Ngaihnawm
leh benglut tak tak thute an dawng sawng thiam tan ta a ni. Chung an
thu dawnte chu Khampat Bungpui-Mizote thlangtlak hma an lo chenna hmun
chanchinte a ni. Hetiangin: Kum 1902 khan Tamu Kawl upa tak hnen
atanga Pu Hranghmingthaa thu dawn lakchhawn zel dan chuan:-
Mizote hi Khampat hmuna an awm lai chuan "Renglal" neiin an awma. An
"Renglal" chu Chawnmanga a ni a, a hnuaia roreltute chu -
1. Chhim lam awptu : Liansia
2. Hmar lam awptu : Zingtova
3. Ram leh lei awptu : Luahpuia te an ni a.
Heng hun lai hian "Shan ral"(Tuna Shan-Burma an tih tak, Kale-Kabaw
phaia lo chambang "Kawl" kan tih tam zawkte hi Kawl tak ni lovin, Shan
Thlah vek an ni a. An tawng pawh hi Kawltawng thlawp hle mahse, kawl
tawng aw phawi nen a dang daih a ni) an tuar lova, Mizote chuan
thlangtlak zai an rel ta a. Thlang an tlak dawnin Lal Luahpuia chuan
Bung a phun ta a. Serh-leh-sang nen meuh thutiam an tiam hnan ta a."He
Bung zar hian lei a thlen hunah lam ang letin he Bungpui hmunah hian
Zofaten Vangkhua kan din leh ang" tiin thurochhiah leh thutiam nghet
an siam a. Chumi hnu-ah mawhphurhna hrang hrang inpe-in thlangtlak zai
an rel ta a.
A hlawp hlawpin, a chi-chiin, a thlur thlurin an chhuak ta mup mup a.
A then hmar lamah, a then chhim lamah, tuna Chin Hills-ah te, Mizoram-
ah te, Manipur lam leh Vairam thlengin an lo darhsarh zota a. Han
awpkhawm leha Reng Lal pakhat hnuaia awm a lo harsat tak avangin a chi
chiin Lal an insiam ta a, unau chhul khat kual thin kha ram leh
leilungin a lo then darh zota a ni. Hengte hi thutaka innghat a nihzia
chu "Tribe khat" Language, culture, Identity leh hmel-ah a-
intirameikai a, a la inkhaidiat tlat a ni.
HRANGHLUITE'N KHAMPAT BUNGPUI RAM AN CHUAN TA
Pu Rokunga chuan," Tahchuan sawmfang hmin vur angin a var an ti, pipu
sulhnu Phungbung min nghahnaah", tiin hla a lo siam a. A hunlai na na
na chuan he hla hian Zoram dung leh vang a fang chhuak a, mitin ka ah
a khat tlat a. Chin Hills- Zohnathlak lam thlengin a deng chhuak a
ni.
Kawl puithiam un-elkhente leh khawchhung upa el-khente hnen atanga an
pipute thuhlanchhawn Mizo hranghluiten an lo hriat thin te leh Pu
Rokungan hla ropui taka a lo chawi Pipute "Phungbung min nghahna" hmun
chuan Mizo hranghluite thinlung a chawk tho nasa ta em em a.
Pipute Phungbung min nghahna hmun Khampat ram va chuan turin
Hranghluite an chhuak ta a ni.
8.2.1952 ni-ah Kawl khua Thingzen khaw awptu Lal U Kaung Zan-a phalna
leh hriatpuina lain- ama hovin Khampat lam panin an chhuak ta a. Heng
hranghlui, sulsutute chu:
1. Pu Thanghleia 4. Pu Hrangnawna
2. Pu Hrangbuanga 5. Pu Liantawka
3. Pu Vanlalawia 6. Pu Hranghmingthanga
7. Pu Liansanga te an ni.
Thingzen khaw lalpa U Kaung Zan-a ho chuan tuna Khampat khaw hnuai
Kawl khua ah an lut a. He khaw Lal U Aung Ka Lin-a leh Lal dang U Mya-
Phe-a hruaiin Khampat, Pipute Phungbung min nghahna hmun chu 9.2.1952
ni-ah an lut ta a ni. Riah hmun khuarin ni 5 dawn lai an cham a. Kawl
Lal-3 te nen sawiho tur leh tihtur pawimawh zawng zawng an tih zawh
tawh hnu-ah 13.2.1952 niah Kawl Lalhote nen inremsiama inmangtha-in
Tahan lam an pan phei leh ta a ni.
Henglai hun hian Kalemyo atang Tamu inkar hi ram palaileng, Sai ram,
Communist-ho tawm rukna hmun ralti tak a ni a. Suamhmang chi hrang
hrangte inhnawhkhawmna hmun a ni. Mihring an awm mang meuh lova, inkar
hlat tak tak Kawl khaw te tak tete chauh a awm pheuh pheuh chauh a la
ni a, mitten an la tlawh dar em em lova, ram ruak ang a la ni. Sorkar
lam pawhin a ngaithah lam ram a la ni.
20.3.1952: Ram thuneihna leh khaw lalte remtihpuina leh hriatpuina
neiin Pipute Phungbung min nghahna hmun Khampat-ah chuan, "Zofate kan
lo kir leh ta" tiin a hnuaia chhungkuate hi thukhat vua leh mahni
chhungkaw hamthatna mai zawng lovin hnam tan theih tawp chhuaha
thahnenngaihna thinlung nen an pem lut ta a ni.
1. Pu Thanghleia 6. Pu Lalpianga 12. Pu Hranghmingthanga
2. Pu Hrangbuanga 7. Pu K.Manliana 13. Pu Liansanga
3. Pu Chalhranga 8. Pu Liantawka 14. Pu Luaia
4. Pu Vawmkuala 9. Pu Thanmawia 15. Pu Phira
5. Pu Suakchhunga 10. Pu Thangthula 16. Pu Suakthuama
11. Pu Chhawnthuama
Khampat Bungpui hmunah hian Bawk te khawhin an awm phawta. Bungpui
hmunah hian kum khat an awm hnuin Motor kawng kam, tuna Khampat khaw
hmun hi satin an insawm chho leh ta a ni. Rei loteah in 100 an tling
nghal a. Tunah phei chuan Chin Hills atangin Falam leh Halkha thahnem
tham takin Mizo khaw sah thar khampat hi an rawn bel ve ta a. Tunah
chuan in 2400 lai an lo ni ta ni. Sorkar pawhin Township hmunpuiah a
hlang kai chho ta a ni.
KANAN: Kanan khua hi 1952 February thlaah Pu Saptawna leh a thianten
an sat a, an din a. Pu Vawmkuala, Pu Suakdaia leh Pu Thantlaia ten Pu
Saptawna chu an thlawpa, an pem lut ta a ni. A hming hi Methodist
Minister Pu Dengkungan a phuahsaka, an remtihpui a, "Kanan" an ti ta a
ni. A ram a tha a, tui a tha bawk a, sangha a tam em em avangin
"Kanan" khua an ti a. Mizoram hmun hrang hrang atangin an pem belh zel
a. Tun hnu-ah Chin Hills lam atang leh khuangsai tam tak an pem lut ve
ta zel a, khaw lian leh hausa ngialnghet in 1000 chuang zet an lo ni
ta a ni.
CHANGELZAWL: Kalemyo atanga Tamu lam mel 28 velah a awma. 1974 ah Pu
Pahrawta leh Pu Thangchianga te chhungkua-in an sat a, he mi kum
chhung vek hian in 30 an tling thei a ni. Changel a tam em avangin
"Changelzawl" tih a ni. Fu huan tha tak tak an nei a, khaw nuam tak a
tling.

HMUNTHA(Saw-Bwa-Yi-Shin)
9.3.1956 ah Mizoram atanga rawn pem lut tharte'n khua satin an din a
ni. Khaw sattute chu:
1. Pu Saichhuma 6. Pu Hrangthiauva
2. Pu Thansanga 7. Pu Thangtawia
3. Pu Vanhauha 8. Pu Aisela
4. Pu Sawiluaia 9. Pu Sawikunga
5. Pu Tlailiana 10. Pu Lianhnuna te an ni.
A hmun hi a that em avangin "Hmuntha" tiin a hming an sa a ni. Tunah
chuan tlangram lam Teddim thahnem tawk takin an rawn vel thla ve ta
zela in 600 chuang an ni vet a. A thlang lawkah hian Kawl khua a awm
a, chu chu Saw-Bwa-Yi-Shin an ti a ni.
ZOHMUN(Bouk-Kan): Kum 1948 kumah Pu Hauliana leh Pu Ginthawma te din a
ni. Zoram hmar lam atanga pemlut an thahnem em em a, khaw changkang
leh khaw nuam tak a ni. Tunah chuan in 600 chuang zet an ni. Zohmun
awmna ram hi Kawl hovin "Bouk-Kan" an ti a, "Lalruangasehnawt Dil"
tihna a ni awm e.
KHAWHMUNNUAM: A hmun hi a nuam em a, "Khawhmunnuam" tih a ni. Kum 1956
ah tuna Khawhmunnuam piah lawkah khuangsai mi Pu Sojama chuan khua a
sat a, Khuangsai deuh vekin an bel a. Kum 1984 ah Pu Phirthanga chuan
tuna Khawhmunnuam khua hi satin a din a. Mizo in tam takin an bela,
tunah chuan Khuangsai ho pawh khan Pu Sojama khaw sah kha chhuahsanin
Khawhmunnuamah hian an rawn insuan lut vek tawh a ni.
MAMOUH - HAIZAWL - THANTAPIN: He khua hian hming thum a nei a, mahse
sorkar official-chuan "Htantapin" tih a ni. Presbyterian Church-in
"Mamouh" an ti a, Methodist Church-in "Haizawl" an ti a. Salvation
Army- in "Htantapin" an ti thung. Kum 1940 hma lamah Kawlho in 200 lai
an awm a. Indopui II-na velah khan he khua hi an chhuah san veka, khaw
ram phul mai a ni a. Kum 1949-ah Pu Zamchina chuan khua a din thar leh
a, Zathlir lam atangte, Khuangleng lam leh Manipur Mizoten an bel a,
tunah chuan in za nufa an tling a ni.
TAMU: Tamu khua hi India ram dep khawpui pawimawh tak sumdawnna
khawpui a ni. A chhunga cheng te hi Zohnathlak hnam chi tinreng an ni
a. He khua hi kum 1801 velah Shan ho din niin an sawi . Kum 1925 ah Pu
Dengkunga(Fam) (tunhnua Methodist Minister lo ni ta) chu N.E.I.G
mission chuan Burma ram thim su turin an tira. Amah hi Ngopa khua a
ni. Tamu leh a chhehvelah rawng a bawl nasa em em a, Tamu bul Nakala
hmunah a cheng a, a chhehvela hmantin tawng pawh mahni tawng ang
chiahin a hmang thei vek a. Rev. Dengkunga rawngbawlna chuan Tamu lam
chanchin a tihlar phah em em a. Mizote beng a verh tak riau avangin
kum 1952-ah Mizo hengte hi an pemlut ta hial a ni. Pem lut hmasa berte
chu:
1. Pu Bata 5. Pu Bekunga
2. Pu Khawkhuma 6. Pu Rochunga
3. Pu Thangkhuma 7. Pu Lianhauva
4. Pu Liankhawsiama 8. Pu Kapzova te an ni.
Mizo tam tak an pem luta, an hmun thar din vengte hu Kawl sumdawng
hausa-in an leisak zela, a hmun tha laite hu an tawlhsan zela, tunah
chuan Mizo a hlanga awmin a veng ang deuhin an awm a ni. Tamu-ah hian
kohhran hrang hrang 17 leh Biak in 30 vel a awm a ni.
Tin, Kawlram chhungril zawkah in leh lo neia cheng Mizo thahnem tawk
tak an awm a. Shan state-lam Taung Gyi-ah te, Namhu, Lashio, Maymyo.
Tin, Taungoo -ah te, Rangoon -ah te leh hmun hrang hrangah kohhran
rawngbawl leh in leh lo neia khawsa an thahnem fe bawk a ni. Burma
Mizote hi Mizoram atanga pem lut leh, Sipai tanga pension hnua awmhmun
bengbel te an tam bera. Tunah chuan khang (originated from Mizoram) mi
hmasa te kha a lo dam chhunte chu kum 70/80 vel an lo ni tawh a. A tam
ber chu an boral tawh a, a dam chhun an la awm pheuh pheuh a, mipui
tlar hnung lam chu an chantawk a lo ni ta a. Heng Zoram chhuak
hranghluite atanga lo piang chhuak, thangtharte chu "Burma Born" an ni
tawh a ni. Hranghluite hnen atangin computer Technology lam zirtur awm
lo mahse, Mizo culture, identity leh literature lam thilah na na na
chuan thangtharte tan ro hlu an la tling a, an hnen atnagin zirtur tam
tak a awm a ni tih hriat a tha hle ang. Tuna thangtharte hi Kawlram
piang Mizote (Burma Born-Mizo) an lo nit a a. Hnam lian zawk kara sei
lian an lo nih takah chuan Mizo Culture, Literature leh Identity
zirtur an nghah hle. Hranghluite hnen atanga thu dawn chhawn leh an
pipute hmanlai nun hriat tam a tangkai tih hria thangtharte zingah an
lo awm ta zauh zauh a, a thlamuan awm tan dawnin a lang.
Goethe-a chuan "The decline of literature indicates the decline of
nation" a lo ti a. Mahni hnam nun, chanchin thu-leh-hla, zephung
phatsan chu mahni hnam phatsan tih entira, hnam bo tih a kawk a ni.
Zoram pawna piang leh seilian Mizote hian kan innghahna leh kan
darthlalang ber tur chu Mizoram a ni bawk. Pu L.Keivom-a chuan, "Zoram
a hritlan chuan Zoram pawna zofate pawh kan lo hahchiau ve thin" a tih
hi thudik (axiom) a ni hrim hrim dawn. Burma ram chhung piang China-ho
te pawh hian an Beijing leh Peking an theihnghilh thei bik lo.
Kum 1935 Mizoram Harhna ropui tak chuan Chin Hills-a unaute a vei nasa
ta em em a. Zoram atangin mi tam tak Pathian thu hrilin Hualngo
tlangdung an fang a. Mi tam tak Kristian-ah an in-pe a. Pathian thu
bakah Pathian fakna hlate, lehkha ziah leh chhiarte an zirtir nasa a,
an hlawhtling hle nghe nghe a ni. Kum 1889-ah American Baptist Mission
tirhin Arthur Carson-a te nupa chuan Halkha bialah rawngbawlin
Kristianah mi tam tak an la lut a. Falam bial lenchung leh lenliam
lamah erawhchuan a hming chauhin rawng an bawl a, mi tlem te chauh an
nei hmana, ramthim tak a la ni. Mizoram harhnain a hrinchhuah
Kristiana inpete chuan anmahni enkawlzui turin Zoram Synod an au a,
Baptist field a nih avangin an inrawlh tha thei meuh lo. Manipur-
Senvawn lama N.E.I.G an bel leh a, N.E.I.G huan H.K Bawichhuaka an
rawn tir a. Hmawngkawn khua chu hmunpuiah neiin rawng a bawl ta a ni.
Kum 1938 khan Independent Churh of Burma (I.C.B) an din ta a. Indopui
II-na a lo chhuah tak avangin Senvawn lam nen an indawr tha thei ta
lova, Hualngo tlangdung- Lenchung leh lenliam mi tam tak chu khawvel
mi, zu leh sa lamah an tla lut leh ta a, ramthim tak a ni leh ta a.
Henglai hun hian Bible Mizo twang ziak te, Mizoram lam atangin Pathian
thu hriltu te an mamawh nasain Pathian thu-ah an riltam em em thin tih
thu Zoram lamah a thang nasa em ema, kohna ri a thang nasa em em a. Pu
Robuanga, Ruantlang khua chuan Pathian kohna dawngin Falam bial -
lenchung leh lenliam-a unaute riltam leh tuihalte hnenah Pathian thu
sawiin a fang vel thin a. A theih ang angina Mizo Bible te, Pathian
thu lam ziakna lehkhabute, Mizo tawng leh Mizo lehkha ziak zirna bute
khawn khawmin a han sem thin a ni. Henglai huna chhul khat kual unaute
chuti taka Mizo tawng ziak leh chhiar lamah te, Pathian thu-ah te leh
khawsak dan lam thlenga rualban lo lutuk leh hlamchhiaha an awm tih
hriatna chuan Mizoram mipuite rilru a khawih nasa ta em em a ni.
Mizoram mipui chuan unaute chutitaka harsatna, manganna leh ziak leh
chhiar (literature) lama rual ban lova zanthim hnuaia thute chu kut
kuangkuahin a ui-tuilian-thlir mai mai thei ta aw-zawng lo maia.
Hualngo tlangdung chu Falam tawngin a hliah khuh deuh vek tawh nghe
nghe a ni. Tunah erawhchuan Hualngo tlangdunga unaute chuan Mizo tawng
- literature a thanglian chho zelin an hmanlai tawng tam tak an bansan
deuh vek tawh ani.
Kum 1946-ah Y.M.A (Hmana Y.L.A) te chuan Mizoram pum huapin lunglei
kawng leh Champhai kawngah "Chanchintha Bawm" chu Aizawl Missioin
veng atanga tannin khawtin an zawn ta a. Khaw tinin - Bible, Hla bu,
Sam bu, Mizo tawng zirlaibu, Zirtirhbu, Zirtanbu, Chaicheh, Tu thlawh,
Chem, Puan, Kawr, Bungrua leh thawmhnaw dang dang an lo pe zel a.
Thingrem tam tak khatin khaw tina nula, tlangval ten an inhlan chhawng
zela. Zoram chu khawrihnim tlawngnuar vua ang tluk tlukin a phul hian
a phul liam vut vut mai a. Chhim lam thlur leh hmar lam thlur te kha
Champhaiah intawk khawm ta a. Champhai intawh khawm ni chu a tel ve
leh a hmutute chauh lo chuan a ropuizia an sawi thei lo (Kei pawh ka
lam ve nasa). Hemi ni hian Mizo Silai, tukuli, Awlan leh ulhbun silai
a ri ulh ulh a, Pitar-Putar tap hawm hawma tawngtai thawm nen, Y.M.A
nula-tlangval leh mipuiten khuangpui leh khuangte ri chawihmawi tak
nen, "Chhaklamah a kal zel ang, Halleluiah!" tiin flag puanzar tam tak
nen Pu Robuanga hovin Y.M.A te chuan Tiau lamah an awi liam tam up mup
a. He hun pawimawh leh theihnghilhtheih loh tur khawpa Hualngo
tlangdunga thil thleng hian Hualngo tlangdung chu a chawikang nasa ta
em em a ni.
Tiau ralah - Lenchung leh lenliam khaw tin fangin an sem ta zel a.
Chanchintha Bawmin a thlenna chin chu a hriat hle. Harhna ropui tak a
thleng a. Zai leh lam, tawngtai leh tah a tawp hlei thei lo.
Tawnghriatloh leh Khurhna an chang a. Mi tam takin Ramhuai hnena
inthawina paihin Kristianah an inpe zung zung a. Lenchung leh
lenliamah chuan Pathian hnathawh a lang nasa em em a, tawng leh
Mizotawng lehkha ziah leh chhiar lamah chauh pawh ni lovin Kristianna
lam chenin bulthut leh bultana nasa tak a din chhuahsak ta a ni. A bik
takin Lenchung khaw 12 - Seipui, Thlancing, Congthu, Lonsau,
Khiangzang, Sum Dihai, Relsing, Lun khua, Lianduh, Khawsum, Airebual
leh Ngalti khuate chuan anmahni hringtu Zoram Presbyterian Church chu
ngainain 1956 February 6-ah Presbyterian Church an din ve ta a ni.
Chin Hills- Hualngo tlangdunga Kristian mi 2813 laiin kum 1955 atangin
Tahan Methodist Church - an zawn thla ve ta bawk a. Heng atang hian
Hualngo tlang dung Methodist te chu, ziak leh chhiar zirna lam
thlengin Rev.Zokima'n buatsaihsaka, Mizo lehkha chhiar leh ziakah hma
an sawn ta em em a ni. Mizoram harhna leh chanchintha Bawm hian hna a
thawh nasatna hi thangtharte tan theihnghilh mai chi a ni lo vang.
Article dang ang lo taka he thuziak inchawhpawlh nuaih atang hian
Kawlram Mizote initiative, activities leh hlimthla a ri-ruanga a lan
theih hram beisei a ni. Dale Carnegie-a lehkhabu-ah, "Two men looked
out from prison Bars, one saw the mud, the others saw Stars" a tih
angina, he thuziak inkalthelh nuiah atang hian chirh-diak ten-awm tak
hmu lova, arsi engmawi tak hmutu zawk i nih beisei leh ngen i ni.
By :- Capt. Lianhlira (R) SA, Yangon, Myanmar

Mizoram Hmar lam Tlangdungah

0 comments
MIZORAM HMARLAM TLANGDUNGAH RIAL , RUAH LEH THLI-IN THIL TICHHE NASA

Vawiin Pathianni, March ni 28, 2010 khan Hmar tlangdungah rial a tla nasa hle a. Khaw engemaw zatah In tam tak a deng chhia a, Rial tla hian Biak In te pawh a den chhiat avangin zanin (March ni 28, 2010) hian inkhawm thei lo kohhran an awm nual a ni.Rial tla hian Bukpui khua tlaklam ah thli leh ruah bakah rial nasa takin a sur a, rial tla hian In chung engemaw zat a deng chhia a, Ar pawh a thi nual niin thudawn a ni.Rial tla hian Bukpui-ah hian Presbyterian biak In leh Salvation Army biak In chung pawh a den chhiat avangin zanin (March ni 28, 2010) hian an inkhawm thei lo a. Vawiin (March ni 28, 2010) tlaia Bukpui atanga thudawnna in a sawi danin ruah tlem a sur leh a nih pawhin in luah tlak loh In 100 a awm theih mai dawn thu a sawi a, rial hian In hi a dengchhe hlawm hle a, a bikin tlak lam pang darthlalang chu a deng keh vek niin thudawnna chuan a sawi a ni. Bukpui khua hi In 240 khuaa inchhal an ni a. Naktuk (March ni 29, 2010) lam khian heng in chhiate hi thawmthat hnatlang an nei dawn a ni.Bukpui bakah hian Suangpuilawn khua chu rial tla tuar nasa an ni bawk a, he khuaah pawh hian In 73 chu a chhia niin V/C te hnen atangin thudawn a ni a. Biak in pawh a chhiat avangin zanin (March ni 28, 2010) hian an inkhawm thei lo niin thudawnna chuan a sawi bawk.Hmar tlangdunga rial tla hi a tam thawkhat hle a, khawlai pawh suahdur nena thenfai ngai hial khawpin a awm niin thudawnna chuan a sawi a, Darlawn-ah In 100 vel a deng chhia a, Sawleng khuaah In 135 vel, Kepran-ah In 62 vel, Sunhluchhip-ah In 8 chu a dengchhe vek a, In 8 chu thawm that theih a ni. Serzawl-ah In 11 a chhe vek a, In 22 thawm that theih a ni a, Sailutar-ah In 64 a chhe bawk.Phuaibuang-ah pawh rial tla avang hian an buai hle a, thuchiang nghah mek a ni.
Thulakna: www.zawlbuk

Followers

 

RINGNUN LAMTLUANG. Copyright 2009 All Rights Reserved Revolution Two Church theme by Brian Gardner Blog Skins