LITERATURE
By Captain Lianhlira SA.(Retd)
Yangon
"Lehkha ziak hmangin tunlai khawvel hi ka tidanglam dawn a ni".
- Mao Tse Tung.
Literature (Thu-leh-hla) hi mi thiamte sawifiah dan a ni-ang vek
lem lova, a tlangpuiin heng, ESSAY, POEM leh Prose- te hi an huam tir
ber a. Chuvangin he thu ziakah hian kan sawi tak thu hlawm pathum te
huan chhungah hian tel thei vek tura ngaih ani. Milem (Picture) leh
rin dan leh thai rante pawh hi Literature zingah chhiar tel an ni.
MIZO LITERATURE:
Mizo Literature hi eng anga upa nge kan hre chiah lova, kum 1894
a "A-AW-B" kan neih hma daih khan, Lungphuna ramsa lem te, lung leh
thing pangah te thil ziah leh ker an lo chin daih tawh avangin, kan
literature hi tun ang hian mumal rih lo mahse, a intanna chu rei ve
hle tawh ang.
Khawvela hnam upa leh fing zawk te Literature phei chu an upa
hle tawh a. Mizo literature intan nana kan hman tak kum 1894- nena
khaikhin phei chuan an upa hlawm hle a ni. Hebrai hote leh hnam dang
hote, Aigupta hote leh hnam dange chuan Literature an neih tanna hi a
rei tawh hle, 2500 BC vel khan Sumerian ho chuan Mesopotamia ramah an
lo hmang tan tawh a, hengte pawh hi alphabet ni lovin, chhinchhiahna
(Sign) leh milem hmanga ziah a ni. Alphabet hmanga ziah dan hi chu
Aigupta ho tan chhuah a ni. Hebrai alphabet hi Phoenicians atanga lak
a ni. Kan Alphabet erawh chu Roman Script atanga lak a ni. Mizo
literature (Alphabet) hi tunah kum 110 a upa ani ve tawh a. Pathian
thu ah te, rawngbawlnaah te, building-ah te leh thil dangah te hma kan
sawn hle laiin thu-leh-hla (literature) lamah kan la chak tawk lo hle
a, nasa zawka tan lak a tul hle. Hnam fing leh mifing apiangin thu leh
hla (Literature) pawimawhna an hre chiang thin a, a chhan chu mihring
hmasawnna tinreng bulpui chu Literature a nih vang a ni. Goethe-a
chuan "decline of literature indicates the decline of nation" a ti
hial a ni. Mahni hnam nun thu- leh- hla (literature) nei lo leh
phatsana ngaihthahna chuan hnam bo leh hnam phatsan, ngaihthah tih a
entir a ni.
Mizo History-a kum pawimawh ber pakhat chu "a, aw, b" kan neih
tan kum March 1894 a ni. Missionary Sap pahnih, J.H Lorrain (Pu
Buanga) leh F.W Savidge (Sap upa) te chuan January 11, 1894 khan
sairang an rawn thlenga, he mi atanga a thla thumna velah Mizo
"a,aw,b" Mizote Mizona tarlang chiang zel theitu, hmasawnna kawnga ke
min pentirtu, Pathian dik min hriat chian tir tu, tuna kan Mizo
dinhmuh min hruai thlengtu leh hmalam min pantir zeltu chu min siamsak
ta a ni. Zirna sikul hmasa ber chu April 2nd 1894 khan an lo din ta a
ni.
Mizote hian mumal taka Alphabet kan neih hma khan Captain Thomas
Herbert Lewin-a chuan Kum 1874-ah "The Progress coloquial Exercise in
Lushai Dialect of the 'DZO' or Kuki language" chu tuna kan Mizo tawng
zulzuiin a lo ziaka, a awmze hriat leh chhiar erawh a har hle.
Hetiangin: 'aw' hi 'o' angin, 'ch' chu 'tsch' angin 'z' chu 'dz'
angin, 's' chu 'sh' angin a hmanga. Captain T.H Lewin-a (Thangliana)
Mizo tawnga lehkhabu ziaktu hmasa ber hian Mizo lehkha thiamte tan leh
mizo hnam tan thil chiang zawk chhui theihna tur min lo hnutchhiah hi
thil hlu tak a tling. Captain T.H. Lewin-an Chemtatrawt thawnthu a
ziah dan han tarlang ila: " Tehem tadroi kaikuang pan a kuta tsect, A-
htin-a -ur a, ropui kima asha tlgh, hting rarum a -um varung tu ka den
suk" Heng lehkhabu hian tunlaia kan pawm dan nen a intu lo hle.
"Khuavang" chu thlarau tha (Good spirit) Pathian chu thlarau sual
(Evil spirit) tiin a dah tlat thung.
Kum 1894 a Pu Buanga leh Sap upa te'n "a..aw..b" an siam lai
pawh khan Captain T.H. Lewin-a lehkhabu ziah chu mizo tawng zir nan an
hman ber a ni. Mizo literature hian kawng hrang hrangah hma a sawn zel
a, awm dan hlui leh thu hlui tam tak a thing thla a, silhfen thar mawi
tha zawk a inbel chho ta zel a ni.
- Literature ngaihthahna chuan: Mipuitling leh thil chhinchhiah mi leh
rawn tlak mi puitling tlakchhamna a thlen thei.
- Thil hlui chhui theihna, nakin zel atana hman tlak tur document-
record tlakchhamna a thlen.
- Office-lam leh chanchin ziaktute tan belhchian dawllohna a thlen
thei a, thesis ziaktute tan thu dik lakna hnar an tlachham thei.
- Zirna leh mite kaihruai turin hmalakna kawngah tlakchhamna a thlen
thei.
Literatue tihhmasawn tura mamawhte:
- Thu ziak mi leh talent neite tan kawng hawnsak a tul
- Lehkha chhiar tam leh thilhlui chhinchhiah leh vawn that a tul
- Writer's workshop te, Literature Seminar uar a tha
Literature pawimawhna
" 3100 BC vela Middle East Chhehvela hmasawnna leh thanlenna
chhinchhiahna chu Literature-ah a innghat vek a ni" Derek Williams.
Thiamna (Education) te, ei leh bara hmasawnnate, hriselna te,
thil siam chhuahna (Industry) lama hmasawnna te leh hnam nunphung
hmasawnna te hi Literature-ah a ninghat vek a, kohhran leh pawl
rawngbawlna lama hmasawnna te pawh hi Literature ah a innghat bawk a
ni. Thuhriltu (Evangelist) leh Politician -te pawh hi Literature nena
tangkawp thiam an nih loh chuan an daih rei ngai lo. Dr. Billy Graham-
a te, leh Kohhran hruaitu lian tak tak te pawh Literature-mi an ni
deuh zel a. Anmahni irawm atang chhuak thu tha tak tak ziak mite an
ni. A hun laia thil thleng leh awm dan hlimthla chhichhiahtute an ni.
Kawng engkimah Literature hian hma min hruaisak lo a nih pawhin kan
rual tal hian a kal ve tur a ni a, literature hi kan hnunga kan dah
phawt chuan hmasawnna a chak lo anga, hnu hma chhui tur mumal a nei lo
anga, mite hmasawn rualin ke kan pen thei hek lo ang. LITERATURE
By Captain Lianhlira SA.(Retd)
Wednesday, March 31, 2010
Subscribe to:
Post Comments (Atom)
0 comments:
Post a Comment