Nu leh Pate Hlutna

By F. Lalrammawia, Pingkhung, Tahan
Thuhma: Nu leh pate hlutna tih thu hi Unit MYA inkhawm hmun thenkhatah ka sawi tawh a. Ka sawina hmunah chuan kan tuipui viau zel niin ka hria. A tangkai ngei ka ring a, lawmawm ka ti a ni. Tunah hei, Thalaite Haptaa thupui pakhat atan thlan chhuah a lo ni ta hial a, hmun thenkhata ka lo sawi tawh atanga lo rah chhuak a nih pawh ka ring hial. Lawmawm ka ti lehzual a ni. Kan nu leh pate hlutna hi sawi fiah rual a ni lo. An hlu takzet a. Keini an fate hian an hlutna kan hre thiam thei lo, tih theih hial a ni. Kan nu leh pate boral hnuah an hlutna hre chhuak leh hnuhnawhin fa tam tak chu an inchhir leh hnuhnawh fo thin. Thil pawimawh tak chu: Kan nu leh kan pate hlutna hi an dam lai ngeia hriat fiah tum ila. Kan hriat chhoh ang zelin zah deuh deuh ila. An thu awih deuh deuh bawk ila. Hmangaih thiamin khawngaih ila, lainat tial tial ila. Tichuan, kan nu leh pa, tar lam pan zelte nun chu a lo hlim thei ang a. An lawmna avanga malsawmna tawngkam hlu em em mai chu, malsawm kan dawnna hnar a lo ni dawn a ni. Nu leh pate hlutna hi kan hre fiah tawh reng reng em le?
Nu hlutna: Nu hlutna kan han tih mai hi eng dang a ni lo. An fate tana an pawimawhna, an thatna, an mi hmangaihna, min khawngaihna, min lainatnate avanga fate tana hun leh nun an hlanna chu Nu hlutna kan tih chu a ni tawp mai. Nuin nau an pai tan phat atanga an hrin thleng leh an pawm tlei chhung hi a rei lohna berah kum 5 chhungah ngai ila. Tuna MYA member, nula tlangvalte ngei pawh hi kum 5 tal tap nuten min pawm. Chu mi hun chhung zawng chuan kan nute hian thil dang leh hna chi hrang hrang engnge an tiha an thawh? Nau pai rit teuh chungin, nau hnute pek leh chaw hrai zawng zawngah mawhphurhna la vek chungin kan nute hian thil an ti tam em em a ni. Mahnia chaw kan ei thiam hma atanga ei tur min barhin, kum 5 kan tlin hma zawng khan kan nute tihbuai bak engnge kan tih theih? Kum 15 kan tlin hma, rilru puitling kan put hma zawng zawngte khan kan nute hi eng ang tlukin nge kan rinchhan? Nupui pasal kan neih thleng pawh hian kan nuten min buaipuina a tam lutuk. Kan tana kan nute thiltih zawng zawng chu kan nunna hnar, kan nun kawng hruaitu a ni vek mai. Kawng danga kan sawi chuan: Tuna kan han sawite hi kan Nute hlutna kan sawi lan duhna vek a ni. Chuti chung chuan, kan kum a lo tam hret hret a, kan lo nula tlangval a. Chuti khawpa kan tana hun leh nun petu kan Nute hlutna hre reng reng lova, an thu kan han awih lo ta maite hi a pawi em em a. Kan nute zah nachang hre lova kan han phul pal mai maite hi a rapthlak a ni. Kan mawlin kan zir sang lo emaw, kan zir sangin kan fel ta viau emaw a nih pawhin, kan Nute hi kan zah tur a ni ringawt. Kan ngaihlu tur a ni a, kan chawimawi tur a ni.
Pastor pakhat thu sawi hi i lo sawi chhawng dawn teh ang: Tlangval pakhat chu lehkha a lo zir sang ta a, kamdinna hna an hmu ve ta a. A hna hmuh chu lawmin an inah thingpui an inho ta a ni. Chu tlangvala nu chu kang ser chhe vek, hmel chhe em em a ni a. A kal vel pawha kal sawih sawih thei chauh a ni. A nu chu a lawm hle a. A fapa hlawhtling lawmna thingpui inhonaah chuan bai sawih sawih chungin an zingah a lo kal ve tawk tawk a. Thingpui no a pal baw ta. Chutah a fapa chuan, a nu chu a zahpui avanga an zinga lo tel ve lo tur leh rawn inhnawmhnawih hauh lo tura a lo hrilh lawk diam tawh a nih nak alaia, thingpui no rawn pal baw ta mai chu a thinur a, a zak em em bawk a. A nu chu dim lo baksakin a hau ta hrep mai a ni. An thingpui inho chu an tin zo ta. A nu rilru na lutuk chuan a fapa chu thu a hrilh ta thung a. “Mama, kei i nu hi nulat laia nula hmeltha ka ni ve a. I pa’n min thihsan hma ta si a. Ka hmeithaipui che a. Tuk khat chu ka Bazar kal chhungin kan nufa chauhva kan khawsakna, kan in neihchhun chu a lo kang ta a ni. Kan in kang hluah hluah chhungah chuan chhuak thei lovin i tap ringawt tawh a. Tumahin chhanchhuak tur chein tih ngaihna an hre tawh lo. Chutah kei i nu hian ka hmangaih em che avangin In kang alh zuai zuai kara i awm chu chhanchhuak tur chein ka zuang lut a. Pawnpuiin ka zial che a, ka pu chhuak ta che a ni. Mahse, kei i Nu erawh chu meialh chuan min kan nat tak em avangin, damdawi inah rei tak ka awm hnuin, tuna i mi hmuh ang hian ka lo kang sawrbawl chhe zo ta vek a nih hi. Nangmah ka hmangaih vang chea hetianga hmelchhia hi ka ni asin. Mahse, tunah nang chuan min zahpui a, hawi ngaihna awm lo khawpin mi karah khati khan min hau va. Hrehawm ka ti lutuk. Ka tan chuan thih mai ka duh ta zawk e. Tunah chuan i lo puitling tawh a, miten keimah min khawngaihna azarah tuna i hnate hi i lo hmu ta bawk a. Mama, thih mai ka duh,” a ti ta. A mittui a tla kiang kiang mai a ni. A fapa rilru chu engtin nge a lo awm tak ang? “Ka nu, min ngaidam rawh. Ka nu, ka lo hre thiam lo a ni. Ka nu, ka hmangaih che. Tun hnuah chuan khatiang khan ka ti leh ngai tawh lovang che. Ka nu, min ngaidam mawlh rawh,” a ti ta mawlh mawlh mai a ni. A awmzia kan hre thiam em? Kan nute hian retheih leh thih pawh huamin min hmangaihna chu fak sen rual lohvin kan tan an hlu a nia. Nula tlangval, MYA member zawng zawngte hian kan nute hlutna hi mahni theuh pawhin i chhut chiang ang u. Kan pathian nute an ni e.
Pa hlutna: America ram chu ram changkang berte zinga pakhat a ni. Tun laia an ram dinhmun enin Pate hlutna a tlahniam hle niin a lang. Thil chi hnih langsar tak chu: Nupui then Pa an tam. Fate ngaihsak hman lova hnathawhna hmuna hun hmang tam lutuk Pa an tam. Pa leh Fa inenkawl lo lutuk chu an inngaina lo. Pa enkawl loh leh chawm loh Fa an tam. Chu mi avang chuan fate rilruah Pa hlutna a lang tam thei lo. Chuvang chuan America ramah, kum 1996 pawh khan State thenkhatah chuan “Fatherhood Movement” program siamin “Pate Hlutna Beihpui” an thlak hial a ni. America rama chhungkaw tam tak chu chhungkaw awhawm lo tak, chhungkaw kehchhia a tam mai. Pate hlutna, America ramah a bo nasa tawh. Keiniho zingah pawh hian kan pate hlutna hi a tlahniam tan ve ta hial em ni aw? tih turin kan awm. A tlangpui thua kan thlir erawh chuan, keiniho zinga chhungkaw tam zawkah hian pate hlutna hian kawngro a la su thei niin a lang bawk. Fate tana kan pate hlutna lian tak chu: Thu tha min hrilh. Nun kawng tha min zirtirin min kawhhmuha min kaihruai. Hnathawh tur rem min ruatsak a, min ngaihtuahsak. Kan nun dik lo a awmin min zilh. Keiniho zingah kan Pate hlutna langsar em em chu: Inah min awmpui tam a, an nupui fanaute min chenchilhin min uap lum a. Chhungkaw chawhlui kilnaah min ho thin. Zanah kan in chhung ngeiah kan riakho thin. Nupui fanaute tan hun leh nun, tha tam tak sengin hna thawkin min chawmtu ber an ni. Hetiang hi keini Zo fate nunah chuan pate nun, an awmdan tam ber a la ni thei a. Fate tan an hlu em em a ni. An pate thihsan fate kan hmu thin em? Pa thi tawh, pa tel lova nu ber hova khawsak chhungkua kan hmu ngei ang. Tuna Pate la dam, pa hova chhungkua la awmte hian kan pa ber zara kan zahawmna kan hre thiam em? Pain chhungkua a ho mekte chu chhungkaw zahawm takah ngai lo mah ila, chu chhungkua chu an pa ber avang chuan chhungkaw zahawm an ni ve tlat. Kan pate hi an fate tan an hlutzia chu an dam tek tek chhung hi chuan kan zahawm mai a, kan chhungkua hi a zahawm ringawt mai zuk nia! Chutih nak alaiin fapa tam tak chu an lo tlangval a, an pate aiin tharumah an lo chak ta zawk a. Lehkha an thiam sang ta zawk a. Sum an la lut tam thei ta zawk bawk. Mahni pate aia tawng dang thiam tam zawk, thiltithei zawk, fel zawk an lo ni ta. Chutih hunah chuan mahni pate aia indah sang mai an awm fo thin. Tlangval pakhat pawh a pa chu ziak leh chhiar thiam chauh a ni. Mahse, a ni (a fapa) chuan B.A. degree a nei ta luah mai. Tichuan, a fapa zawk chuan, “Tunah chuan ka pa ka khum ta,” a ti hmiah. A pa a diau duh hauh lo. A fapa B.A. chu thu a hrilh ta a ni: “Tunah hian kei i pa hi chu ziak leh chhiar thiam chauh ka ni. Mahse, nang - ka fapa chu B.A. degree khum thei turin ka enkawl che. I degree hi keimah vanga khum thei i ni. Kei, i pa mawl tak hian fapa B.A. ka nei che. I fapain B.A., M.A. degree a rawn la a nih pawhin ka tupa a ni ang. Chu pawh chu kei i pa vanga lo awm a ni zel ang. Chuti ni sela, ka tu leh ka fa, keima hrin ngeiten degree in neih apiang chu, kei i paah hian a bul chu a rawn inchhui lut zel dawn a ni. I hre thiam tawh em? Engtikah mah kei i pa hi min khum dawn lo tih hria ang che,” a ti ta tawl mai a ni. A fapain a’n inngaihtuah chian tak tak chuan, a pa thu hrilh chu a dikna a hmu fiah thei ta a. A pa hnehah chauan ngaihdam a dil ta mawlh mawlh mai zuk nia! A mak i ti em? Mihring nih bul kan tanna kan Pate hlutna hi i ngaihtuah fo thin ang u. Kan zah em em tur hi a ni ringawt mai lo maw? Tlangval pakhat chuan Zu a heh khawp mai. A pa chu tharum pawhin a hneh tawh. Zu a ruih apiangin a pa chu a vau thin. A zah lo reng reng. A pa tawng leh a zilhna, a pa thu reng reng chu awih a tum tawh lo hrim hrim. A pa chu ngam takin a vin zawk thin. A pa rilru a tina em em thin. A pa hlutna chu a hre pha lo reng reng a ni. Chutianga nung fapa chu kan hmuh fo thin a rinawm. Keimahni ngeite hi i inbih chiang ang u. Pate hlau lo, tihder ching, a vina vin fo ching leh an thu awih duh miah lo zingah kan tel ve tawh em? Nu leh pate hlutna hre thiam tawh reng reng chuan pate zah lovin an awm duh ngai lo. Mahni pate thu awihin an zawm fo thin a ni.
Nu leh pate hlutna chu:1. Nuin min pai lai, nausen, naupang, mahni kan intodelh theih hma zawnga kan mamawh engkim min tihsaktu chu kan Nute an ni.2. Kan nuten an pum chhunga min pai lai atanga anmahni an thih hma zawng hian min hmangaih tlat a ni.3. Kan nu leh pate hian an ei ai min eitir a, an sin leh fen ai min sinin min fentir a ni.4. Keini an fate tan leh chhungkaw tan hian an nun, an hun, an theihna zawng zawng inhlan thaka hna thawktu an ni.5. Tuna kan dinhmun leh kan nihnaa min hlangkaitu, min nihtirtu an ni.
Nu leh Pate hlutna hre turin hei hi hre rawh:1. I nu leh i pate hian lo hring lo che se, tunah hian mihring i ni ang em? I nu leh i pate avanga mihring ni thei chauh i ni tih hi hre rawh.2. I nuin a hnute hnektir lo che sela, chaw pe lo chein awm sela i dam chhuak zo ang em? Mihring puitlingah i thang lian dawn em? Ngaihtuah rawh.3. I zun leh ek nangmaha i inthiar thiam hma khan tuin nge i zun leh ek thiarsak che? Zun i cheh mai mai lai leh ek i cheh mai mai laia ten miah lova khawih thin leh enkawl thianghlimtu che kha tunge? I hria em? I hriat chian rualin i tana a hlutzia hria la, hmangaih nghal rawh.4. Nangmaha engmah i tihthiam hma, nangmah i la intodelh hma zawng zawnga i mamawh engkim tihsaktu che kha tute nge? I nu leh i pate ngei an ni tih hre rawh. I tana an hlutzia hre fiah rawh.5. I sual pawhin, i that pawhin, thu i awih loh pawhin, thu i awih pawhin, tun thlenga nangmah hmangaih bertu che i hria em? I nu leh pa aia hmangaihtu che he khawvel pumpuiah hian zawng rawh. I hmu dawn em? I nu leh i paten an hmangaihna che hi hlu tak, teh tur awm lo khawpa hmangaihna a ni. I hriat fiah rualin hmangaih la, an thu awih nghalhmiah rawh.
Hei hi nangmah in zawt rawh le:1. I nu leh i paten an hmangaihzia che hi i hre chiang chiah em?2. I nu leh i paten i tana tha tur an ngaihtuah zawng zawng hi i hre fiah em?3. I nu leh i pate hi an mawl emaw, an fing emaw, nangmah tizahawmtu che an ni tih i hre chiang em?4. I nu leh i pate chu an hlutna i hmu thiam tawh em? I ngaihlu tak tak tawh em?5. I nu leh i pate hi i tana malsawmna hnar leh bulpui an ni tih i hre fiah em? An anchhia chu i tan chhiat thakna ni thei, an malsawmna chu i tan malsawm dawnna hnar, i dam chhung leh i thlahte zel tana pawimawh a nih i hre chiang em? An hlutna hriain zah thiam la, an malsawmna i dawng ngei ang tih i ring chiah em?
Tlangkawmna: Nu leh pate hlutna kan sawi chhunte hi mawlmang tak, mahse thil tul tak vek a ni a. Mahni nunah seng lutin, kan nu leh pate hi i hmangaih ang u. I duhsak ang u. I zah thiam ang u. An thu i awih thiam ang u. Kan tana an hlutna hi i ngaihtuah chhunzawm zel ang u.