Wednesday, November 4, 2009

Zofate Hi


google_protectAndRun("render_ads.js::google_render_ad", google_handleError, google_render_ad);
By; B.VanlalvulaZirna kawnga thangchhuah tur chuan pawl chanve atanga zir a tul angin ZOFATE HI tih sawi dawn chuan khawi atanga lo kal nge? Khawiah nge an lo chen tawh a, eng ang mi nge an nih? tih te nen lam kan sawi hmasak a ngai awm e. Amaherawhchu, kan Historian-te ngaihdan a kak deuh fir fer hlawm a. An lungrualna tlang takah kan chawl mai a ni ang chu.Chhinlung chhuak kan niAnthropologists (mihring tobul chhuitu) ten khawvel mihringte hi hnam thumin an lo then a. Chu chu kan Bible-a Nova fa pathumte an ni. Sema thlah chu Asian lam mi niin khawchhak lam tlang dungah an inthehdarh a. An thlah kal zel chu Mongoloid (Mongolia) hnam tih an ni. Chung zingah chuan Zofate hi Tiberto-Burman an tih Chhinglung (khur) chhuak kan ni tih Mizo Historian ten min hrilh.Chin kan ni em?BC 453 vel khan China ramah hnam hming pakhat a piang a, Tsin/Chin an tih mite an ni tih thawnthu ziaktu-te chuan an ziak. “Chin” tih chu China hnam bulpui kohna a ni, ti an awm a, Kawl ho min koh dana ‘thian’ emaw, ‘Bawm” emaw tihna zawk a ni, ti an awm bawk. Engpawhnise, keimahni chuan “Mizo, Zo, Laimi, Asho, adp… kan inti a, sap ho leh kan ram sorkar min hriat dan chu ‘Chin’ a ni.Zofate chennaMizo tih chua Chin Hills, Mizoram, Kabaw phaikuam leh hmun danga chengte a huam vek a. Zo hnahthlakah hian hnam siper chi hrang hrang kan awm a, chung zinga hnam pakhat Lusei (Mizo) hi kan vawnfung tur a nih kha. Chung mite chu khawiah nge an lo chen? Hmun phaizawl kalsanin thingtlang ram chhengchhe tak, hmun zawl reng reng awm lohna, sathar te tualchenna hmun, ram thar a ni tlat. An chenna hi lungchhiatthlak tak mah nise, nuam an ti em em a ni. Hnam fing Hebrai mite ang bawka engkim tlang chip atanga chhuk en theih vekna hmun zu ni tlat a! Hmun dang an ngai bik lo. Hla meuhin an lo au chhuak a:Hei ang ram nuam reng hi ram dang awm ve maw,Auvin hril vel ila, Khua vel hnam tin zawtin;Hei ang ram nuam zawk hi awm chuangin ka ring nem aw, tiin.Zofate chenna hmun hi Kanan ram ang maia tlang leh ruam, vantui dawng ram a ni a, lunglen kai thotu renga siam ni awm romei tamna, thlifim tleh heuh heuhna hmun, sum leh pai aia hlu zawk ro inphumrukna hmun ngei hi Zofate chenna chu a lo ni.Lu la hnam kan ni loMizote hi khua leh tui humhalh, pasaltha, lu chhum ban chhum huama hnam tan tlat an lo ni. Indo a lo awmin ral that thei mi huaisente chu an lo inchawimawi thiam em em a. Ral an that ngei a ni tih finfiah nan an mi thah lu chu an hawn zawk thin a ni. Mizo te hi mi lu hrim hrim lak tuma khawsa an ni lo. Hnam huaisen kan ni tih a lang zawk.Ramhuai bia kan ni em?Mizo te hi hnam dang ten “Ramhuai bia” tiin min sel thin a. Mahse, a ni lo. Engkim siamtu Pathian chu a awm an ring a, tun lai Kristian te rin dan ang erawh a ni lo. Tin, ramhuai thlarau sual pawh a awm an ring bawk. An chunga natna a lo thlenin tinatu nia an rin ramhuai hnenah, “Bawlpu-in” inthawina a hlansak thin. Chu chu an be lo va, an hlauhtlawn zawk. An pathian biak chuan hunbi a nei a, inthawina erawh chuan a nei lo. Chuvangin ramhuai chu an bia ni lovin an hlauh tlawn a ni.Zawlbuk UniversityZofate nun sawi apianga hmaih hauh loh tur chu Zawlbuk leh zonun tlawmngaihna hi a ni. Hnam dang te neih kan hriat loh keini tana rohlu pakhat chu a ni. Zawlbuk hi mi Mizo khaw din tawhna hmunah chuan tihmak mawh ang hrimin a awm ngei ngei thin. He hmun hi Zofate zirna school hmasa ber a ni a, mipa naupang leh thalai te nun inchherna pawh a ni. Val upain naupang te thu tha hrilhin an thawh tur awm an ruatsak a, thalai te chu mihrang sahrang hmaah khua leh tui humhim te, chhiat tawh thilah leh mi tawmkailo tawiawm tur te in an zirtir thin.Hun a liam zela thangthar zofate hunah chuan kan Zawlbuk chu University a lo ni ta. Naupan ten Sunde School leh nitin thiam zirnaah, kan thalaite leh val upa te pawh B.A, M.A rual lo niin khua leh tui min humhim ta. A va thlamuanthlak tak em! Ziak lehkha kan neih hmaa mingo zingah Ph.D val an lo neih tawh kha thangthar zofate hunah chuan calculator nen meuha chhut tham kan lo nei ve ta reng mai. Kan duai bik lo. Hnam dang karah pawh zahpuiawm lo tak tak zofate kan lo nei ta hi a lawmawm tak zet a ni. Zirna eng chuan zofate min thawngharh a, zurui leh khawlaia tei-rawlai mai mai hmuh tur an vang ta raih mai. Kawlphaia kan khawpui Tahanah meuh pawh Hostel leh Boarder a ding rup mai bawk. Ram leh hnam tana pasaltha leh ban rinawm ni turin zirlai ten tan an la a, hun awl an nei tawh lo. Hmasawnna rahbi kan rap ngei mai. Zofate tihmingthangtu ber leh sulsutu ber,1980 kuma Australia rama physics subject-a doctorates Degree va latu Dr.Khuang, Ph.D pawh kha Tahan High School chhuak ngat zuk nia. Kan inngaihniam tur a ni lo. Mingo pa thluak leh Mizo pa thluak a dang chuang lo. Mizo pa thu sep hi sap pa paw’n a pawmpui tam tak a awm tih hre chiangtu ber pawh kan ambassador-te an ni a sin.ZonunmawiHnam thang mek leh hmasawnna kawng rap chho zel kan nih avangin kan zonunmawi tlawmngaihna pawh hi ral ta riai riaiin a lang. Mahse, a muril la hre kiau siin a kawm (cover) kan thlak mai chauh ti ila kan sawi sual tam pui lo vang. Hun hian min sep kang zel a, tlawmngaihna a lanfiahna hmun kha khawvel tharah chuan a awm tawh loh vang pawh a ni thei e. Mihring leh sahrang pawh hlauh tur a awm ta bawk si lo. Sakei huaiin Taitesena tlawmngaihna a cho chhuak angin chhiattawk te manganna chuan kan thalaite a la ko chhuak reng tho a ni.Ameherawhchu, kan Zonun tlawmngaihna thlarau hian tuan leh mang atangin zofate chu lo tuamin chenchilh mah sela, tun laiah a awm tawh lo tite paw’n an thlirna tarmit an vuansual hran lo ve. Khawiah nge tlawmngaihna chu a lan tak ang le? Khawteah chauh em ni dawn? Hnai lo ve. Khawpuiah hlei hlei hian a la parmawi a sin. Heng kan hmunpui Mandalay leh Yangon a Zofate awm chhun hian an la vawng nung zawk emaw tih tur hian a lang. Chhiat tawk emaw harsatna namen lo kan tawh chang hian an hna ropui tak kalsana min rawn tawiawm thin te hi tlawmngaihna chu a ni lo vem ni. Zualko thuah pawh telephone leh lirthei te a thlawna min hawhsaka mi chhiat tawh azarah cheng tam tak an lo seng thin te hi tlawmngaihna ram chhung a mi a ni tho lo’ng maw?Khawimaw kar karah chuan tlawmngaihna hi ngaihthah leh bik bosan tawk chu lo awm bawk mah se, Mizo te hi hnam anga kan la din chhung leh KTP/YZTP a din chhung chuan zonun tlawmngaihna thlarau hian min tinsan mai ka ring lo. Kan hruaituten tleirawl te leh rawlthar te hnena an inhlan chhung zawngin.Thalai te khawvelKawng lehlama thlir chuan Zofate hian khawvel kan chhek arbawm ta a ni ber e. Kan khawsak dan chen hian hma a sawn a, a sawn leh lutuk zawk emaw tih erawh ngaihtuah tham a ni. kan inchei duh dan te reng reng hi a dangdai khawp a! Kum sawm vel kal ta atang khan incheina danglam tak tak a lo chhuak niin a lang. T-Shirt hnung lama lemziak mak tak leh thu mal mawi lo pui pui thaikawi nen Motor-Cycle chak fahranin kan la tlan phe vuai vuai lehnghal. Kan lumeh duh dan leh kan sam tan dan chen hian a tunlai hah ta mai.Pathian kutchhuak lungawi pui tawk tawh lo lah kan tam. Kan sam kan tan thul, kan henna thul, kan dye thul, then khatin a dum tle zarh an duh laiin a senbuang lo titawk lah bo lo. Sialin a ki a mawipui angin hmeichhia te paw’n bahsam seihniang hi an mawi pui bawk. I chik ngai em? Nula bahsamsei hnap chungah mipa mit a fu rual ber tih hi. Mahse, chung chu thalai te khawvelah chuan a thing tawh tlat.Psychologist chuan, “Mi an inchei atangin an rilru put hmang tur thui takin a hriat” an lo ti a. Khawvel tharah chuan a hang ngawt chu an lungawipui ta bo lo. Kan sakhmel that leh that loh hriat har khawpin powder phenah kan biru. Fengchhing tawk leh pheikhawk keartui sang nen leilawn an lawn phei hi chu hnung lama kal tan inthlahrunawm tak a ni. Hmana Mizo nula chuan chawn pawh a tilang ngam thathum lo kha a ni a, tunah zet chuan hnung lama tawngchen sahkak/zaithler ngat mawle. Kawr an hak leh hak loh pawh debate tham, half-naked tih loh rual a ni ta lo. Pho chhuah lam an uar ta e mai. Chu mai a ni nem, kekawrtlawn tight fe fe nen ngat lo chuan kan sensiar thei ta lo a ni hi. Nungchang aia mawi incheina lo chhuak ta hi chu a mak tawp lo vang. Heng hi kan hnam hmasawnnain a ken tel reng nge, kan lepler vang?A la chiang lo, lelte han kiu leh teh. Thalaite khawvel hi zawng a mak e mai. Nulat tlangval kan hre hma ta. Lal Isua lo kal hmain nupui pasal inneih vek tur tih thupek a lo chhuak ta em ni chu aw? Kan parmawina rimtui a lenchhuah hmain a kung phunsawn a hun ta zel si a. Zana a rimtui tak leng chhuak lah chu awze miten kil khat atangin min lo hnimsak mai chu duhtawk mai lovin, min lo thliah ruksak bawk. Thalai khawvel te hi chhut ngun a ngai ta. Bosal a pui kan ngah ta si a. Hey! Zofa, in tih a tul dawn ta mai a lawm mawle.TlangkawmnaZofate hian changkanna rahbi kan rap chho mek a, kan chenna arhmai tiat lek a ta taidarhin khawvel thar computer age kan thleng ta. Kan piputen “Mizo kan ni, kan hmel a tha, kan tum a sang bawk si” an lo tih kha a dikzia lailangtu chu thlah kalzel te hi kan ni. Zofate khawvelah chuan kawng engkima a bilha tho lo ang hrima inngaihna kha a bo va, zirna kan uar a, hnam dang karah pawh sul kan su ta zel bawk. Kan duai ta map bik lo. Mahse, zofate hi famkim lohna khawvela cheng kan la nih tlat avangin kawng khat erawh enghelh tur a la awm. Engchu maw? Thalai te nun thang chak lutuk hi. An khawvel a zau em a, ramri khamsak theih lah ni si lo. Zanmi kan la ni tlat hi a pawi deuh a ni e. Zofate hian kan than mawh bawk te hi hnutiang chhawna hmalam hun thlira pheikhai rual taka kan len hun tur hi a ngahhlelhawm tawh mang e. Khawiah pawh awm ila, kan incheina mawi ber chu zonunmawi ni fo sela, chutin khuavel kan la thang chhuak ngei dawn, ZOFATE HI.Lehkhabu rawnte:Mizo chanchin – HLC 1995 Rihlipui tlangau – HLC December 2000Zo zia – J.MalsawmaZoram tang fan fan – Youth Club Aizawl MizoramZoram khawvel – L.KeivomBawktlang thawnthu – L.Keivom

0 comments:

Post a Comment

Followers

 

RINGNUN LAMTLUANG. Copyright 2009 All Rights Reserved Revolution Two Church theme by Brian Gardner Blog Skins